Terugblik: Van Händel tot Karl Jenkins

Er is geen land waar heroïek en oorlogsretoriek zo wordt vertolkt als in Engeland. Zo start Lex Wiersma zijn muziekverhaal over oorlog en vrede. Tot aan de 20e eeuw zijn de composities vooral gemaakt ter ere van de grote overwinningen van de vorsten. Maar er bestond ook al eeuwenlang militaire muziek met trommels, trompetten en liederen om de huursoldaten te begeleiden wanneer zij ten strijde trokken. In een kort muzikaal overzicht laat Wiersma ons kennismaken met oude muziekfragmenten, waarin met allerlei creatieve effecten de strijd hoorbaar wordt gemaakt. Zoals bijvoorbeeld bij marsmuziek, waar met papiertjes tussen de snaren van de violen het slagwerk wordt gesuggereerd of het zoeven van de pijlen.

Ook Händel verheerlijkt de slag bij Dettingen met een Te Deum vol pauken, trommels en koorwerk ter ere van zijn Engelse koning, die geboren was in Duitsland. Zelfs Elgar schrijft nog in eerste instantie muziek, waarin het patriottisme overheerst. Iedereen kent zijn ‘Land of hope and glory’.
Maar de kentering komt met de gruwelijke wereldoorlogen. Het is gedaan met de verheerlijking van het geweld van de natiestaat. De 20e eeuwse muziek wordt nu gekenmerkt door een protest tegen de oorlog. Als twee grote voorbeelden hiervan bespreekt Wiersma het ‘War Requiem’ van Benjamin Britten en ‘The armed man, a mass for peace’ van Karl Jenkins. Twee volstrekt verschillende werken. Britten schrijft een wonderschone dodenmis, opgedragen aan de slachtoffers van de oorlogen. Met gedichten van Owen, zelf net voor 1918 gesneuveld. Zo laat Britten ieder einde van een frase eindigen in een duivelse klank. Hij weeft drie verschillende sferen met unieke muzikale vondsten, waarin de gruwelijkheid steeds voelbaar is.

En dan ‘The armed man’ van Jenkins uit 1999. Gemaakt naar aanleiding van de Balkanoorlog. Een monument, waarbij het begin al tot luisteren dwingt: het marcheren van de soldaten, gevolgd door een oud Middeleeuws soldatenlied l’Homme armé. Een imam roept met zijn gebed op tot vrede, bestemd voor alle slachtoffers van alle geloven en culturen. Deel voor deel laat Wiersma ons luisteren naar deze bijzondere Latijnse mis, aangevuld met prachtige liederen. Jenkins maakt gebruik van zeer verschillende muziekstijlen uit diverse periodes en geeft zo ieder onderdeel een eigen emotie in klank. Van een Gregoriaans gebed tot een Sanctus vol ingetogen slagwerk en koorzang. Of juist een uiterst heftig stuk als – De aanval- met een tot fortissimo geschreeuw van woede en pijn!

En dan opnieuw tot bezinning komen bij de tekst van een overlevende van Hiroshima. Jenkins benut ook bewaard gebleven briefkaarten van soldaten uit de eerste wereldoorlog, die zij van het front naar huis stuurden. Opnieuw weet Jenkins in muziek de machteloosheid van een oorlog weer te geven. Wat indrukwekkend. Hij beëindigt zijn stuk met een herhaling van het lied- l’Homme armé-, maar nu wel in majeur! Het leven is – ondanks -alles de moeite waard in een dansante lichtheid.

Hulde aan Lex Wiersma, die ons zo gepassioneerd heeft ingewijd in deze schitterende muziek.

Elly Rozinga