Terugblik: Arvo Pärt en de menselijke stem

In deel 2 van het januari drieluik staat vooral de religieuze Pärt en de menselijke stem centraal. Dit keer weer op heel inspirerende wijze verteld door Jetje van Wijk zelf.

Immers in het Christendom gaat het om het Woord. En Pärt, bekeerd tot de Russische orthodoxe kerk, is de hedendaagse componist die veel teksten uit de Bijbel als uitgangspunt neemt voor zijn composities. Volgens hem is de menselijke stem het mooiste muziekinstrument wat er bestaat. Niet voor niets dat ieder zich respecterend koor zo graag een werk van Pärt op het repertoire heeft staan.

Dat de componist inmiddels ook in zijn eigen land zeer wordt gerespecteerd blijkt uit het schitterende muziekgebouw dat ter ere van hem in Estland is verschenen. Een vondst van Jetje, die weer zoveel mogelijk beeldmateriaal heeft weten te vinden over deze toch zo mediaschuwe man.

We luisteren naar het Credo, werkelijk een muzikaal statement van Pärt in de nog zeer atheïstische periode van het Sovjet regime. Pärt citeert hierin een prelude van de Lutherse Bach en wisselt deze af met gewelddadige overdonderende muziek in de 12 toons techniek met de bijbeltekst: -Oog om oog, tand om tand!-

Geen wonder dat hij wordt verbannen als ‘verrader van het volk’: Pärt leeft jarenlang met zijn gezin in Berlijn en pas na de val van het Sovjetrijk kan hij terugkeren naar zijn geboorteland.

Inmiddels ontwikkelt Pärt een compleet nieuwe eigen muziekstijl, waarbij de oeroude bron: het Gregoriaans een belangrijke rol heeft gespeeld. Immers ook hier staat de vertolking van het woord centraal in de gezangen van de monniken.

Jetje herkent in de muziek van Pärt ook de geschilderde iconen van de Orthodoxe kerk: het gaat daar niet om de individuele expressie van die ene persoon. Maar om het goddelijke, wat door deze beperking juist het wezen van de heilige zichtbaar maakt. Dit geldt dan ook voor de muziek bij Pärt: niet de persoonlijke emotie staat centraal maar het sacrale. Hij creëert in een zeer doordachte eenvoud een klankenwereld die bij het publiek een intense intieme ontroering op kan wekken. Juist door herhalingen, door stiltes, door soms trage tempi of door eenvoudige toonhoogte verschillen. Zoals in het Kyrië uit de Missa Sillabica of bij het “De Profundis” waarbij op de eerste regel van de psalm de zeer lage bastonen langzamerhand opklimmen vanuit de diepte. Het zoeken naar de klanken, die de teksten bijna ‘goddelijk’ kleuren, daar is Pärt een ware meester in. (zie hiervoor de speellijst).

Pärt heeft ook veel voor kinderen geschreven: we zien hem op film intens genieten bij een kinderkoor. Volgens Jetje kan Pärt beschouwd worden als een van de redders van de moderne klassieke muziek. Deze eens zo bekritiseerde man blijkt een enorm publiek aan te spreken, religieus of niet. Zijn muziek wordt in veel films gebruikt, staat in de top tien van de Hart en ziel lijst van radio 4. Deze zo nederige Arvo Pärt zorgt voor een oase van rust in onze wereld vol kabaal.