Terugblik: Noords Avontuur

Noords avontuur is de titel van deze eerste bijeenkomst van het Drieluik rondom Arvo Pärt: over hartverwarmende muziek uit koele landen.

Door omstandigheden is de presentatie door William Schaffels verplaatst naar Boerke Verschuren, niet de meest ideale plek. Maar William weet de aandacht buitengewoon goed vast te houden met zijn zeer boeiende muziekvertelling. Pärt, de meest gespeelde en beroemdste hedendaagse componist is in 1935 geboren in Estland. Dus laat William ons kennismaken met de muziekgeschiedenis van dit land. Immers de roerige tijd, van vele overheersingen o.a. door de Sovjetunie en nazi Duitsland blijkt van grote invloed te zijn op de muzikale ontwikkeling van Pärt als componist. Estland is een zangland: hoorbaar in een mooi gezongen sacraal traditioneel lied door een mannenkoor.

Schaffels heeft een groot aantal muziekfragmenten uitgezocht om de zoektocht van Pärt te illustreren. Allereerst voelt hij verwantschap met de composities van de Russen Sjostakovitch en Prokofjev. Mooi om de composities van hen en Pärt zo na elkaar te beluisteren. Sjostakovitch, die zich in allerlei bochten moet wringen om aan de terreur van Stalin te ontkomen .Muziek waarin de angst voelbaar is.

Pärt experimenteert ook met de 12-toons muziek, al jaren eerder geïntroduceerd door Schönberg en zeker in de Sovjettijd als zeer decadent beschouwd maar nieuw voor Estland. Pärt zoekt en onderzoekt, maar wordt in dit proces niet begrepen, wel beschimpt door critici en luisteraars.

Na een periode zonder componeren bekeert Pärt zich tot de Russisch orthodoxe kerk. Hij gaat terug naar de bron: naar het Gregoriaans, naar Bach en zo luisteren we naar de nieuwe muziek ,waarmee Pärt nu zo beroemd geworden is. William Schaffels neemt ons mee en omlijst de muziek met zijn bloemrijke taal. ‘Fratres’ horen we, en wel in twee totaal verschillende uitvoeringen! Duidelijk begrijpen we nu ook wat die cryptische term Tintinnabuli betekent. Eigenlijk bellen, klokken; maar aan de opbouw van de noten in horizontale lijnen van 1 e en 2 e stem wordt het hoorbare ook zichtbaar.

De muziek van Pärt ademt, er zijn stiltes (Tabula Rasa), de muziek zingt, maar kan ook krijsen, het is muziek voor de geest, die onze aandacht eist. En volgens William absoluut niet eenvoudig of vergelijkbaar met het Amerikaanse minimalisme van o.a. Reich en Glass of de muziek van Louis Andriessen.

Wel is er verwantschap met de muziek uit de Noordelijke landen: zoals van Johan Johansson, Rautavaara, Rosner en Frahn. Bij hen kom je in dezelfde troostende en meditatieve stemming. Een bijzondere afsluiting van een bijzondere ontmoeting met Arvo Pärt. Met dank aan de uitstekende presentator.