Terugblik: De Smaak van Satie

Erik Satie: wat was hij nou? Een dwarse duizendpoot? Een rebel? Een bohemien? Een vernieuwer? Een mysticus? Een absurdist? Hij was dit allemaal!

In een boeiend verhaal, gelardeerd met de mooiste stukken live gespeeld uit zijn oeuvre door Jetje van Wijk en Anna Ivanova, komt deze man tot leven. Een man, die meerdere levens leefde: zo gaat Satie op zoek naar de zin van het leven: de mysticus. Uit hij zich in taal, muziek en tekeningen: de humorist! En is hij de realist in geestelijke diepgang.

In het kader van ‘Nederland Leest’ weet Jetje het levensverhaal van deze componist in woord en beeld te vatten: zijn composities zijn zowel zoet als zout, zowel zacht als gepeperd, alle zintuigen beroerend. Net zoals het leven zelf van Satie: na zijn dood in 1925 vindt men in zijn schamel huisje in Arcueil stapels brieven, kattenbelletjes en tekeningen. Hij wist zijn sensitiviteit aardig te verbergen in ironie of bijtende satire, al zijn de menige ruzies met superieuren ook niet ongemerkt gebleven. Jetje weet een aantal van zijn brieven goed te vertolken, ook in zijn woordkeus blijkt Satie een kunstenaar!

Een vernieuwer wordt zelden gewaardeerd in zijn tijd en dat geldt zeker voor Satie. Meermalen wordt hij neergesabeld door critici. Gelijkgestemden vindt hij bij Debussy, bij Ravel en bij de zogenoemde Groupe des Six. Armoede dwong Satie om als arrangeur en begeleider van chansonniers in cafés een schamele kost te verdienen. Voor deze tijd heeft hij al zijn nu zo beroemde Gnossiennes, de Gymnopédies en de Sarabandes gecomponeerd. Tijdens zijn werk als cafépianist gooit hij het componeer-roer om en gaat lichte muziek combineren met serieuze muziek: Cross-over uit begin 1900.

Satie wordt bij het grote publiek pas echt beroemd met een schandaal! We zien een gedeelte van het bijzondere ballet – Parade – op muziek van Satie en met de kostuums en decor ontworpen door Picasso, uitgevoerd door de befaamde Ballets Russes. Kubisme, dansend in de allereerste vormen, voor ons een geweldige en ontroerende herkenning, maar 100 jaar geleden?? Ongeloof en boegeroep!

De muziek van Satie: na zijn dood  lijkt hij een tijd vergeten te worden. Al spelen Ravel en later Poulenc wel zijn composites. John Cage herkent dan in Satie de man die al met zich herhalende muzikale patronen werkt en Reinbert de Leeuw weet met een uiterst langzame interpretatie in de 70-er jaren in Nederland Satie immens populair te maken.

Nu vertolkt de pianiste Anna Ivanova voor ons een groot aantal werken van hem. Anna, die op haar conservatorium in Rusland nog nooit met Satie in aanraking was gekomen. Zij weet op schitterende wijze zijn composities vol passie over te dragen: een heel dynamisch spel van uiterst zacht pianissimo tot fortissimo, van subtiele klanken tot donderexplosies. Zoekend naar een beeld om de muziek van Satie te vatten vind ik een citaat van de avantgardistische schrijver Jean Genet: “Muziek trekt de grond onder onze voeten weg en zuigt ons in een wonderbaarlijke nacht”. Satie weet ons in die bovenaardse stemming te brengen, van zoete diepe slaap tot heftige dromen. Zijn hele persoonlijkheid en zijn leven klinken door in zijn composities. Ook zijn humor: in plaats van de normale muziektermen voor titels, tempo en dynamiek schrijft Satie volstrekt onbegrijpelijke teksten. Zo speelt Jetje samen met Anna het quatre-mains stuk: “Trois morceaux en forme de poire”, drie stukken in de vorm van een peer! Wat nu juist weer uit 7 stukken bestaat, want ja natuurlijk: een copieus diner bestaat uit 7 aantrekkelijke hapjes… Zo gaat Satie ook stukken schrijven waarin we plotseling een stuk van Chopin herkennen, dat hij vervolgens betitelt als een mazurka van Schubert.

In deze muzieksalon is Satie ten volle tot leven gekomen. Satie, die op zijn 13^e al de Ballade van Chopin kon spelen, Satie de mascotte van de avant garde. Satie zo vaak bespot en altijd arm gebleven. Wat zou hij genoten hebben van deze muzieksalon en hij zou zeker zijn bolhoed afnemen voor Anna en Jetje!