Terugblik Baltisch Liefdeslied

Al jaren verzorgt de Muzieksalon samen met de Bibliotheek Breda een speciale culturele bijeenkomst rondom het thema van de Boekenweek. Dit keer is het thema: ‘De eerste liefde’. En Jetje heeft hiervoor de liefde voor je land uitgekozen. De eerste liefde van kind en ouder, het eerste oogcontact van moeder en kind. De liefde voor de geboortegrond van wat je vaderland wordt genoemd en de liefde voor de taal : je moedertaal. En Jetje kiest dan ook nog eens voor een speciaal land hiervoor: Litouwen, één van de Baltische staten die ondanks een geschiedenis van voortdurende overheersing sinds het uiteenvallen van het Sovjetimperium eindelijk weer onafhankelijk is. Als speciale gast is de Litouwse musicus Kristina Kupryte uitgenodigd met een bijzonder instrument: Kanklès genaamd, een specifieke Litouwse harp. Oorspronkelijk een driehoekig folklore-instrument met 5 snaren dat in veel huishoudens klonk bij belangrijke gebeurtenissen. De pentatonische klanken hiervan brachten rust en harmonie. In de 19e eeuw ontstonden er ensembles en inmiddels is de kanklės nu verder ontwikkeld tot een volwaardige concertharp met 29 snaren en chromatiek. Een holle klankkast onder de snaren zorgt voor warme en volle basale tonen bij de lange en frêle tinkelbelletjes bij de korte snaren.

Jetje vertelt over de geschiedenis van het land en over de grote kunstenaars, die het land heeft voortgebracht. Een land waar ook heel veel Joden een thuisland hadden tot de 2e Wereldoorlog.

Afbeeldingen van het mooie landschap, vol bossen, rivieren, duinen en zee illustreren de inspirerende achtergrond voor de kunstenaars van dit land. In het bijzonder is er aandacht voor de Litouwse componist/schilder Mikalojus Konstatinos (1875 – 1911). De overweldigende natuur komt terug in zijn composities en schilderijen. En hij verweeft muziek en beeld. Zo heten vier schilderijen over de seizoenen: Allegro (lente), Andante (zomer), Scherzo (herfst) en Finale (winter). Eerst nog geworteld in de pastorale romantiek van de 19e eeuw ontwikkelt hij zich tot een moderne 20e eeuwse kunstenaar. We luisteren naar zijn composities, waar een overrompelende dynamiek zeer kenmerkend is met steeds een melancholieke ondertoon. Ook zijn schilderwerk is doortrokken van het mysterieuze en de al omringende kosmos. Een film uit het museum in Kaunas toont een onheilspellende wereld vol muziek en beeld, met een vernietigende kracht eindigend in een groot wit licht. De verrassing op deze bijeenkomst is het samenspel van piano en kanklės: wat een harmonische combinatie van de twee snaarinstrumenten. Onder andere dus muziek van Konstatinos: Horen we daar vogelgeluiden? Het ruisen van het water? Arpeggio’s afgewisseld met felle aanslagen, dan weer eindigend in licht uitstervend pianissimo. Het is muziek die de verbeelding aanwakkert. Een componist, die zeker meer aandacht verdient en gelukkig in eigen land inmiddels heel beroemd is met een eigen museum. Maar we luisteren ook naar twee pareltjes van Arvo Pärt, inmiddels ook een Baltische beroemdheid. Zijn ‘Pari Intervalli’ klinkt zo sereen: om en om piano en harp en het ‘Unser Vater’. En natuurlijk luisteren we ook naar het Litouwse volkslied. Nu extra indrukwekkend in een tijd waarin de dreiging aan de grens weer zo voelbaar is. Litouwen heeft altijd weer opnieuw veerkracht getoond. Dat is ook heel zichtbaar op de zogenaamde ‘Kruisberg’. Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd begin 20e eeuw plaatste men een kruis voor elke geliefde die gevallen was. De Sovjets vernietigden deze, maar steeds werden ze weer opgebouwd. Nu is de Kruisberg hét symbool geworden voor de overwinning van het kwaad. Het was een zeer bijzondere muzieksalon. Wat een voorrecht om met dit land kennis te maken: vol natuur, sagen en legenden, een land met een bijzonder eigen instrument en een zeer muzikale vertolkster. Een land dat de eigenheid niet verloren heeft ondanks een bloedige geschiedenis. Een land dat heel wat grote kunstenaars heeft voortgebracht. Want wie wist dat de beroemde beeldhouwer Lipchitz, de violist Haifetz en de schrijver Romain Gary allen geboren Litouwers waren? Daar plaatsen we nu ook Ciurlionis bij. Met dank aan Jetje en Kristina Kupryte.

 

Elly Rozinga