Terugblik: Altijd hetzelfde maar altijd anders

William Schaffels, de inleider van deze eerste muzieksalon van het seizoen heeft wel een heel raadselachtige titel gekozen. En de eerste foto op het scherm laat een boom zien in de vier seizoenen gefotografeerd. Maar snel wordt de betekenis helder. We krijgen een boeiend verhaal over de oer- compositie van de klassieke muziek: de sonate.
Eenieder die ooit pianoles heeft gehad heeft wel sonatines gespeeld. Die vaak wat korter en lichter van aard zijn met een educatief doel. Letterlijk betekent sonate een klankstuk (sonare is klinken) in tegenstelling tot cantate, wat een gezongen muziekstuk is.

Wordt dit nu een saai theoretisch verhaal? Integendeel. William weet als geen ander zijn kennis en kunde over muziek heel beeldend te vertellen. Aan de hand van de ‘Sonate facile’ voor piano van Mozart (de start van de zgn. klassieke sonate) luisteren we naar de driedeling in de structuur. Twee contrasterende thema’s in de expositie genaamd. Het tweede thema in een andere toonsoort dan het eerste of hoofdthema. Het tweede deel, de doorwerking is een min of meer vrije compositie op deze thema’s en in deel drie, de reprise, komen deze weer terug in de grondtoon. Of zoals William het noemt: “we zijn weer thuis”. Hij vergelijkt deze driedeling met spannende verhalen. Immers deze vormen ook een soortgelijke volgorde: de held vertrekt naar onbekende oorden, de reis bestaat uit ofwel spannende ofwel ontroerende ervaringen en hij keert verrijkt huiswaarts. En de muziek van de musical ‘Soldaat van Oranje’ illustreert dit direct. Spanning, ontroering: het bruggetje naar Beethoven is dan een kleine stap. Want de verrassende ontdekking is dat die sonate, de oervorm, de basis wordt voor alle symfonieën. Was de sonate voor b.v. piano , cello, of viool gecomponeerd. Nu werkt deze vorm ook voor een groot symfonieorkest. Na de beroemde symfonieën van Mozart en Haydn is het Beethoven, die zijn 9 symfonieën steeds meer een persoonlijk verhaal meegeeft, meer romantiek zoals de Pastorale of drama. Beethoven was de grote revolutionair in zijn tijd.
Alle grote componisten borduren hierop voort: noem maar Schubert, Berlioz of Mahler en hoorden we ook een deel Rachmaninov? De bezetting werd uitgebreid, er kwamen meer delen bij tot zang aan toe. Ook hierbij weet William een mooie metafoor voor deze ontwikkeling : zie elke compositie als een bouwwerk: van de sobere Romaanse kerk tot een immense kathedraal. Maar het grondplan blijft.

Er stond nog veel meer luistergenot op het programma. Maar door privé omstandigheden moest het verhaal worden ingekort. Het is de bedoeling dat William zijn gehele kleurrijke vertelling zal herhalen op een nader tijdstip. Echt aanbevolen, wat het is een heel verrijkende ervaring om zo met hem op reis te gaan en met deze kennis als achtergrond de muziek te gaan beleven.

Elly Rozinga