Rachmaninov centraal in een bijzonder drieluik
Liza Ferschtman, inmiddels een beroemde Nederlandse violiste zei: “Muziek moet je meenemen, betoveren, bedwelmen. Muziek is voor mij niet iets waar je achteroverleunend bij in slaap dient te sukkelen.” Nou, in slaap sukkelen, dat lukt je gewoon niet bij de orkestwerken van Rachmaninov.
Rachmaninov en het orkest
Op de eerste bijeenkomst heeft Jetje overrompelende muziekfragmenten uitgezocht bij het boeiende levensverhaal van Rachmaninov als componist. Het zorgvuldig bijeenbrengen van beeld, muziek en verhaal geven de composities body, “het vlees op de botten.”
Wat doet het met je persoonlijkheidsontwikkeling als je als gevoelige getalenteerde jongen wordt ondergebracht bij een muzikaal pleeggezin, waar tucht en ijzeren discipline de enige regels zijn? Zeven dagen per week piano en nog eens piano. Sergei wil ook wel eens rust om te kunnen componeren. Dat betekent verzet en dus moet hij vertrekken! Maar zijn talent is al wel opgemerkt en de deur van het Moskou’s conservatorium gaat voor hem open. Echter, de melancholie is geboren, een ondertoon die altijd hoorbaar blijft in zijn werk.
Rachmaninov is uiterst gevoelig voor kritiek en dat krijgt hij van heel wat kanten. Critici verwijten hem o.a. niet vernieuwend genoeg te zijn. Het verhaal gaat dat hij zelfs in een depressie geraakt en met behulp van hypnose weer zijn mentale veerkracht hervindt. Terecht merkt Jetje op dat het er niet toe doet of hij nu wel of niet de vernieuwer is, maar dat we hem moeten beoordelen op zijn eigen kwaliteiten. Zo laat zij ons kennismaken met de prachtige orkestrale klankkleur van zijn composities, soms duister en onheilspellend, dan weer parelend. Muziek die je vaker moet beluisteren om alle lagen te doorgronden.
Sergei componeert vooral in de rustige zomermaanden op een landgoed van de familie. Zo ontstaan de symfonieën, het intense Vespers en de hondsmoeilijke pianoconcerten. Toch blijft er steeds twijfel rond zijn composities. Zijn reputatie als top pianist brengt hem veel meer succes.
Rachmaninov en de piano
Een mooi pianistisch intermezzo – ‘de Romance’– een zeshandige compositie wordt vol overgave gespeeld door Jetje, Lieke Sweens en Joke Veltman op de vleugel.
Inmiddels is de muziek van Rachmaninov zeer geliefd en wordt deze gelukkig nog vaak gespeeld. Jetje trakteert haar publiek op een wel heel bijzondere uitvoering: op zijn muziek danst een jonge Olympisch kampioen vol gratie op de schaats. Een echte vondst deze film!
De 20e eeuw is de meest gewelddadige aller tijden. En dat geldt zeker voor Rusland. Rachmaninov componeert zijn Vespers tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar nog desastreuzer voor hem is het uitbreken van de revolutie: de tweede grote breuk in zijn leven. Rachmaninov raakt zijn hele verleden kwijt. Al op reis, vlucht hij berooid met zijn gezin en een aktetasje met manuscripten en komt aan in de VS. Hier wordt hij één van de grootste pianisten aller tijden.
In de tweede bijeenkomst staat de piano centraal. Bijzonder, omdat er nog uitvoeringen bestaan waarop Rachmaninov zelf te beluisteren is. De discipline uit zijn jeugdjaren komen hem nu van pas. Met een enorme wilskracht weet hij zo een breed eigen repertoire op te bouwen. Een mooie vondst van Jetje is om een muziekfragment uit te lichten dat Rachmaninov zelf speelt en dat vertolkt wordt door de eveneens beroemde pianist Gavrylyuk. Rachmaninov speelt onsentimenteel, elegant, laat niets aan het toeval over, terwijl de klank bij Gavrylyuk meer romantisch, dus meer 19e-eeuws is. Gavrylyuk over Rachmaninov: “Dat hij (R.) niet vernieuwend zou zijn is onzin. Hij heeft de horizon van wat er met een piano mogelijk was enorm verbreed. Zijn klankwereld is extreem kleurrijk en weelderig, met eindeloze expressiemogelijkheden”. En Babayan, eveneens pianist: “Rachmaninov hoort thuis in het rijtje tussen Bach, Mozart, Beethoven, Schubert, Chopin en Brahms.” (NRC 10-09-2015). Ook Jetje roemt zijn fabelachtig toucher en de virtuositeit in zijn spel.
Door al dat optreden komt Rachmaninov nog nauwelijks toe aan componeren. Zijn geboorteland tracht hij terug te vinden op een landgoed in Zwitserland. Zijn muziek is lang in de ban gedaan door de oppermachtige Stalin.
De Oogst van Verdriet
Op de derde bijeenkomst getiteld ‘De Oogst van Verdriet’, staat dan ook de Sovjet-Unie centraal. Rachmaninov, Stravinsky en Sjostakovitsj, drie totaal verschillende persoonlijkheden. Alle drie afkomstig uit de omgeving van Sint-Petersburg. Alle drie met een totaal ander leven als musicus, componist, dirigent. Rachmaninov met zijn grote heimwee naar het oude Rusland; Stravinsky, die – naar Frankrijk gevlucht – furore maakt met Les Ballets Russes en Sjostakovitsj, de man die in Rusland zucht onder de gewelddadige willekeur en terreur van Stalin.
De bijeenkomst start met het schitterende Kyrie uit de Vespers van Rachmaninov. Jetje belicht vooral de armoede van de bevolking tegenover de enorme luxe en pracht en praal en de minachting die zowel de Czaar als Stalin tentoonspreiden voor hun onderdanen. Opnieuw heeft Jetje gezocht naar sprekende beeldfragmenten en veel muziek, nu ook met live optredens. Zo vergeet je niet snel het beeld naar een schilderij van Repin met de mens als trekpaard, terwijl het Russische volkslied klinkt met de kenmerkende bassen.
Een prelude van Rachmaninov wordt haarfijn gespeeld door Anna Ivanova. Samen met Jetje vertolkt zij De Tranen, uit de suite no.1. Mooi gekozen bij het thema van deze middag. Vol vuur excelleren zij in een explosieve bewerking voor twee piano´s uit de Sacre du Printemps, het meesterwerk van Stravinsky. Astrid Schijns, de celliste, met Jetje aan de piano, laat in het stuk Vocalise heel precies de melancholische ondertoon van Rachmaninov horen, een muzikale vertaling van het leed dat de componist heeft ervaren.
Samen met Corné Meeuwissen op viool wordt Sjostakovitsj geëerd. Sjostakovitsj, die gezwicht lijkt onder de druk van de eeuwigdurende angst om opgepakt te worden. De man die altijd al een koffertje klaar had staan met de voortdurende dreiging van ´de klop op de deur´. En hier horen we zijn wals, zo melodieus alsof er niets aan de hand lijkt. Maar er staan op het podium vier staketsels in het zwart…
En terwijl het strijkkwartet no 8 klinkt komt Damiët van Dalsum en brengt één voor één de poppen tot leven. En juist die poppen vertellen het verhaal over de gruwelijke tijd waarin Sjostakovitsj overeind moest zien te blijven.
Een indrukwekkend besluit van drie heel bijzondere bijeenkomsten, waarin deze grote componisten terecht belicht werden en ons muzikaal hart hebben kunnen verrijken.
Plaats een reactie